محاسبه قیمت برق از روی قبض

احتمالاً تاکنون این پرسش برایتان پیش آمده که اعداد درج شده در قبض برق چه چیزی را نشان می‌دهند و قیمت برق با چه فرمولی محاسبه می‌شود. در این آموزش به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم. ابتدا باید با برخی اصطلاحات آشنا شویم که معمولاً از آن‌ها استفاده نادرستی می‌شود.

کیلووات یا کیلووات-ساعت؟

احتمالاً واژه‌های کیلووات-ساعت (kWh) و کیلووات (kW) را از افراد مختلف به عنوان واحدی برای بیان میزان مصرف برق شنیده‌اید. کیلووات-ساعت و کیلووات، به ترتیب، واحدهای انرژی و توان الکتریکی هستند که گاهی با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. اما باید بدانیم که مفاهیم توان و انرژی الکتریکی با یکدیگر تفاوت دارند. همان‌طور که گفتیم، کیلووات-ساعت و کیلووات، به ترتیب، واحدهای رایج برای بیان انرژی و توان الکتریکی هستند. انرژی الکتریکی یکی از انواع مختلف انرژی (مانند گرمایی، جنبشی، پتانسیل و…) است و به بیان ساده می‌توان گفت که انرژی، قابلیت انجام کار است. توان نیز نرخ مصرف انرژی در مدت زمان مشخص و معین است. طبق تعاریفی که بیان کردیم، رابطه توان و انرژی به صورت زیر بیان می‌شود:

زمان × توان = انرژی

دستگاه‌های الکتریکی معمولاً برحسب توانی که مصرف می‌کنند بر حسب وات یا کیلووات مشخص می‌شوند. برای مثال یک لامپ ۱۰۰ وات، جاروبرقی ۲۰۰۰ وات و… . انرژی الکتریکی مصرفی هر یک از این وسایل نیز با ضرب توانشان در مدت زمانی که روشن هستند به دست می‌آید. هزینه برقی نیز که پرداخت می‌کنیم طبق میزان مصرف انرژی الکتریکی بر حسب کیلووات-ساعت محاسبه می‌شود.

برای مثال، لوازم الکتریکی جدول زیر، توان‌های متفاوتی دارند و با توجه به مدت زمان عملکرد یا اصطلاحاً روشن بودنشان انرژی الکتریکی یکسانی و برابر با ۱۰۰۰ وات-ساعت یا یک کیلووات-ساعت مصرف می‌کنند.

وسیله الکتریکی	توان	مدت عملکرد
لامپ رشته‌ای	۱۰۰ وات	۱۰ ساعت
لامپ کم‌مصرف	۲۵ وات	۴۰ ساعت
جاروبرقی	۱۰۰۰ وات	۱ ساعت
کولر آبی	۵۰۰ وات	۲ ساعت

پس به طور خلاصه می‌توان گفت که کیلووات واحد توان و کیلووات-ساعت واحد انرژی است و ما هزینه برق را بسته به کیلووات-ساعت مصرفی (که در آن، هم توان وسایلمان و هم مدت استفاده از آن‌ها لحاظ شده) پرداخت می‌کنیم.

تصویر زیر یک قبض قدیمی مربوط به سال ۱۳۳۵ را نشان می‌دهد که اشتباه رایجی را مرتکب شده و به جای نوشتن کیلووات-ساعت از کیلووات استفاده کرده است.

ساعات کم‌باری، میان‌باری و اوج بار

کنتورهای قدیمی یک عدد را به عنوان میزان مصرف برق نشان می‌دادند و در آن‌ها تفکیکی برای ساعت‌های مختلف وجود نداشت. اما امروزه کنتورهایی که نصب می‌شوند، قابلیت نمایش مصرف توان را در بازه‌‌های تعریف شده دارند. در هر نیمه از سال، ساعات مصرف انرژی الکتریکی در شبانه‌روز به سه دسته کم‌باری، میان‌باری و اوج بار تقسیم می‌شوند. در کم‌باری میزان مصرف کلی انرژی الکتریکی کم است و همان‌گونه که خواهیم دید هزینه پایین‌تری نیز خواهد داشت. کنتورهایی که مصرف انرژی را برای این سه بازه زمانی به تفکیک نشان می‌دهند اصطلاحاً «کنتور سه زمانه» نام دارند. به راحتی و بسته به مدل این کنتورها می‌توان مقدار مصرف انرژی را به صورت خودکار یا با چند بار فشردن یک دکمه روی آن‌ها مشاهده کرد.

جدول زیر، ساعات تعریف شده وزارت نیرو برای کم‌باری، میان‌باری و اوج بار را در زمان نگارش این مطلب در سال ۱۳۹۸ نشان می‌دهد.

	نیمه اول سال	نیمه دوم سال
ساعات کم‌باری	۲۳ الی ۷	۲۲ الی ۶
ساعات میان‌باری	۷ الی ۱۹	۶ الی ۱۸
ساعات اوج بار	۱۹ الی ۲۳	۱۸ الی ۲۲

تعرفه‌ برق

تعرفه برق مصرفی هر ساله از سوی وزارت نیرو برای مصارف مختلف خانگی، تجاری، صنعتی و… اعلام می‌شود. اعداد مربوط به قبض برقی که دریافت می‌کنیم طبق همین تعرفه‌ها به دست می‌آیند. با دانستن تعرفه‌ها، نحوه محاسبه اعداد قبض، قرائت کنتور، علاوه بر تخمین هزینه برق مصرفی، می‌توانیم با مصرف صحیح هزینه برق را کاهش دهیم. جداول زیر تعرفه‌های سال ۱۳۹۸ مشترکین خانگی و ضرایب تخفیف و جریمه مصرف کم‌باری و اوج بار را نشان می‌دهند.

محاسبه قیمت برق از روی قبض

قبوض برق معمولاً اعداد زیادی دارند که تعدادی از آن‌ها در محاسبه مبلغ نهایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. شکل زیر، تصویر قبض یک مشترک خانگی را نشان می‌دهد. در ادامه، محاسبات مربوط به این قبض را بررسی می‌کنیم.

متوسط مصرف ۳۰ روزه

به مقدار انرژی مصرفی که روی قبض نوشته شده دقت کنید. این مقدار از تاریخ ۹۸/۰۲/۰۸ تا ۹۸/۰۴/۰۳ (که معادل با ۵۷ روز است) معادل با ۳۸۳ کیلووات-ساعت بوده است. از این میزان مصرف انرژی، ۱۴۳ کیلووات-ساعت در کم‌باری (بین ساعت‌های ۱۱ شب تا ۷ صبح)، ۱۵۸ کیلووات-ساعت در میان‌باری (بین ساعت‌های ۷ صبح تا ۷ عصر) و ۸۲ کیلووات-ساعت در اوج بار (بین ساعت‌های ۷ عصر تا ۱۱ شب) بوده است.

این مصارف برای ۵۷ روز است. برای محاسبات پلکانی، مصرف را با یک تبدیل به صورت ماهیانه و برای ۳۰ روز بیان می‌کنند. در نتیجه، میزان مصرف متوسط در ۳۰ روز برابر است با:

کیلووات-ساعت ۲۰۱٫۵۸ = ۳۸۳ × (۳۰/۵۷) = مصرف متوسط در ۳۰ روز

 

به عبارت دیگر، این مشترک در ۳۰ روز به طور متوسط ۲۰۱٫۵۸ کیلووات-ساعت انرژی مصرف کرده است. بنابراین، محاسبات قیمت برق پلکانی را بر اساس این متوسط ۳۰ روزه انجام می‌دهیم و در نهایت آن را با ضریبی برای ۵۷ روز به دست می‌آوریم.

محاسبات پلکانی

محاسبات پله‌ای به این صورت است که میزان مصرف (باز هم تأکید می‌کنیم برای متوسط ۳۰ روزه) به مقادیر ۱۰۰ کیلووات-ساعتی تقسیم می‌شود. برای مثال، برای مصرف‌کننده‌ای که در حال محاسبه میزان مصرف و مبلغ قبض او هستیم، ۲۰۱٫۵۸ کیلووات-ساعت برای متوسط ۳۰ روزه مصرف کرده است. ۱۰۰ کیلووات-ساعت آن در پله ۰ تا ۱۰۰ و با قیمت ۵۲۴ ریال محاسبه می‌شود. بعد از آن، مقدار ۱۰۱٫۵۸ کیلووات-ساعت باقی می‌ماند. از این مقدار، ۱۰۰ کیلووات-ساعت در پله دوم (۱۰۰ تا ۲۰۰) با قیمت پایه ۶۱۱ ریال برای هر کیلووات-ساعت قرار می‌گیرد و در نهایت ۱٫۵۸ کیلووات ساعت باقی‌مانده در پله ۲۰۰ تا ۳۰۰ با قیمت پایه ۱۳۱۰ ریال برای هر کیلووات-ساعت محاسبه خواهد شد. از آنجایی که مصرف این مشترک کمتر از الگو بوده است، از تعرفه‌های جدول نخست برای محاسبه مبلغ قبض آن استفاده می‌کنیم.

در نتیجه، برای مبلغ مصرف در پله‌ها خواهیم داشت:

ریال ۵۲,۴۰۰ = ۵۲۴ × ۱۰۰ = مبلغ ۳۰ روزه در پله اول

ریال ۶۱,۱۰۰ = ۶۱۱ × ۱۰۰ = مبلغ ۳۰ روزه در پله دوم

ریال ۲,۰۶۸ = ۱۳۱۰ × ۱٫۵۸ = مبلغ ۳۰ روزه در پله سوم

مجموع این مبالغ برابر است با:

ریال ۱۱۵,۵۶۸ =۲۰۶۸ + ۶۱,۱۰۰ + ۵۲,۴۰۰ = مبلغ ۳۰ روزه همه پله‌ها

همان‌طور که گفتیم، این محاسبات برای متوسط ۳۰ روزه انجام شد. اکنون مبلغ به دست آمده را برای ۵۷ روز مصرف محاسبه می‌کنیم:

ریال ۲۱۹,۵۷۹  = ۱۱۵,۵۶۸ × (۵۷/۳۰) = مبلغ مصرف برای ۵۷ روز

بنابراین، مبلغ مصرف برای ۵۷ روز ۲۱۹,۵۷۹ ریال است.

تخفیف کم‌باری و جریمه اوج بار

نکته‌ای که اکنون باقی می‌ماند، تأثیر تخفیف مصرف در کم‌باری و جریمه مصرف در اوج بار روی مبلغی است که به دست آوردیم. همان‌‌گونه که در توضیحات ذیل جدول تعرفه‌ها نوشته شده، ضریب هزینه مصرف در اوج بار ۲ و در کم‌باری ۰٫۵ است. در نتیجه، میزان جریمه و تخفیف به صورت زیر محاسبه می‌شوند. لازم به ذکر است که این محاسبات را دیگر برای ۳۰ روز انجام نمی‌دهیم و همان مصارف ۵۷ روز را در نظر می‌گیریم.

همان‌طور که دیدیم، میزان مصرف در اوج بار برای ۵۷ روز، ۸۲ کیلووات-ساعت بود. بنابراین، مبلغی که به دلیل مصرف در اوج بار به قبض افزوده می‌شود، به صورت زیر محاسبه می‌شود:

ریال ۴۲,۹۶۹  = ۵۲۴ × ۸۲ = مبلغ جریمه مصرف اوج بار برای ۵۷ روز

و میزان تخفیف کم‌باری به ازای هر کیلووات-ساعت ۲۶۲=۵۲۴×۰٫۵ ریال نیز برابر است با:

ریال ۳۷,۴۶۶  = ۲۶۲ × ۱۴۳ = مبلغ تخفیف مصرف کم‌باری برای ۵۷ روز

بهای برق دوره

در نهایت، بهای برق دوره با رابطه زیر محاسبه می‌شود:

(آبونمان) + (تخفیف مصرف کم‌باری) – (جریمه مصرف اوج بار) + (مبلغ مصرف) = بهای برق دوره

 ریال ۲۴۵,۹۷۸ = ۲۰,۸۹۸ + ۳۷,۴۶۶ – ۴۲,۹۶۹ + ۲۱۹,۵۷۹ = بهای برق دوره

سایر مبالغ از قبیل مالیات و بدهکاری پیشین و… نیز در قبض موجود هستند. همان‌طور که دیدیم، به راحتی و با خواندن اطلاعات کنتور، خودمان می‌توانیم تخمینی از مبلغ قبض داشته باشیم. علاوه بر این دیدیم که مصرف در کم‌باری هزینه را کاهش داده و انتقال ساعات مصارف غیرضروری به ساعت کم‌باری می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر مبلغ قبض داشته باشد.