سربندی موتور کولر آبی

در این آموزش، ضمن مروری بر انواع موتور کولر آبی، با نحوه سربندی موتور کولر آبی آشنا می‌شویم.

انواع موتور کولر آبی

قبل از پرداختن به سربندی موتور کولر آبی، انواع موتورهای کولر آبی را به صورت اجمالی بررسی می‌کنیم. انواع کولر آبی را با توجه به جریان تغذیه این موتورها می‌توان به سه دسته موتورهای جریان مستقیم (DC)، موتورهای جریان متناوب (AC) و موتورهای یونیورسال (AC/DC) تقسیم کرد. همان‌طور که می‌دانیم، بیشتر کولرها با برق خانگی تکفاز کار می‌کنند که AC است. موتورهای جریان متناوب خود به دسته تکفاز و سه‌فاز تقسیم می‌شوند و با برق تکفاز و سه‌فاز کار می‌کنند. موتورهای تکفاز می‌توانند با راه‌انداز خازنی یا بدون آن باشند.

برای آشنایی بیشتر با مباحث مربوط به تأسیسات ساختمان، پیشنهاد می‌کنیم به مجموعه آموزش‌های تاسیسات ساختمان مراجعه کنید که توسط فرادرس تهیه شده و لینک آن در ادامه آورده شده است.

• در ساده‌ترین تقسیم‌بندی، عملکرد موتور کولر آبی را می‌توان در دو دسته موتور با خازن و بدون خازن بررسی کرد.

موتور تک‌فاز بدون خازن راه‌انداز

برای آنکه موتورهای الکتریکی توانایی چرخش داشته باشند، به یک میدان مغناطیسی گردان نیاز دارند. با تنها یک سیم‌پیچ نمی‌توان این میدان دوار را به وجود آورد و یک سیم‌پیچ کمکی برای این کار لازم است که به آن سیم‌پیچ راه‌انداز نیز می‌گویند.

سیم‌پیچ اصلی و کمکی به صورت موازی در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. پس از آنکه سرعت موتور به ۷۵ درصد سرعت نامی‌اش برسد، سیم‌پیچ کمکی از مدار خارج می‌شود. خارج شدن مدار با یک کلید گریز از مرکز انجام می‌شود که تابع دور موتور است. شکل زیر مدار الکتریکی موتور تک‌فاز بدون خازن را نشان می‌دهد.

توان خروجی موتورهای تک‌فاز بدون خازن راه‌انداز معمولاً بین ۱/۳ تا ۱/۲ اسب بخار است. شکل زیر یک موتور تک‌فاز بدون خازن راه‌انداز را نشان می‌دهد.

موتور تک‌فاز با خازن راه‌انداز

اگر بخواهیم در لحظه راه‌اندازی گشتاور موتور را افزایش دهیم، از یک خازن سری با سیم‌پیچ کمکی استفاده می‌کنیم. خازن مورد استفاده معمولاً از نوع الکترولیتی و با ظرفیت بالا است. مانند نوع بدون خازن، از یک کلید گریز از مرکز در سیم‌پیچ کمکی این نوع موتورها استفاده می‌شود که وقتی سرعت موتور به ۷۵ درصد سرعت نامی رسید، خازن و سیم‌پیچ کمکی را از مدار حذف می‌کند.

شکل زیر مدار دینام کولر آبی با خازن راه‌انداز را نشان می‌دهد.

در شکل زیر، خازن روی موتور قابل مشاهده است.

موتورهای یونیورسال نیز نوعی از موتورهای تک‌فاز هستند که جریان AC را به DC تبدیل می‌کنند و مصرف انرژی کولر را به ۱/۳ مصرف کولر معمولی کاهش می‌دهند و موجب صرفه‌جویی انرژی تا ۶۰ درصد می‌شوند. این نوع موتورها سه سرعت دارند، این در حالی است که موتورهای AC دو سرعته هستند.

پلاتین موتور کولر

یکی از مواردی که برای سربندی موتور کولر آبی باید با آن آشنا شویم، پلاتین موتور است. پلاتین یکی از بخش‌های روی موتور تکفاز است که وظیفه آن قطع و وصل کنتاکت‌ها در موتور کولر است. با بروز هر مشکلی در پلاتین، عملکرد کولر دچار اختلال می‌شود. امروزه انواع مختلفی از پلاتین موتور کولر با قابلیت‌های متفاوت در بازار وجود دارد و در صورت نیاز، به راحتی می‌توان آن را تعویض کرد.

روی درپوش عقب موتور، پلاتین دو کلید دارد. یکی تک‌پل و دیگری تبدیل. کلید تک‌پل سیم‌پیچ استارت را وارد مدار می‌کند تا موتور راه‌اندازی شود. اما کلید تبدیل عملکرد جالبی دارد. این کلید باعث می‌شود که با هر سرعتی که از داخل خانه موتور را راه‌اندازی کنید، موتور با دور تند راه‌اندازی می‌شود.

سربندی موتور کولر در پلاتین معمولاً به صورت زیر انجام می‌شود (البته قبل از همه چیز باید نقشه کولر را بررسی کنید):

• سیم رابط دور تند موتور معمولاً به رنگ زرد بوده و سر این سیم به فیشی از صفحه پلاتین متصل می‌شود که معمولاً با نماد H یا HI نشان داده می‌شود و مخفف High است.
• سیم رابط دور کند موتور معمولاً به رنگ قرمز بوده و سر این سیم به فیشی از صفحه پلاتین متصل می‌شود که معمولاً با نماد L یا LO نشان داده می‌شود و مخفف Low است.
• سیم رابط مشترک موتور معمولاً به رنگ سبز بوده و سر این سیم به فیشی از صفحه پلاتین متصل می‌شود که معمولاً با نماد COM نشان داده می‌شود و مخفف Common است.
• سیم رابط سیم‌پیچ راه‌انداز موتور معمولاً به رنگ آبی بوده و سر این سیم به فیشی از صفحه پلاتین متصل می‌شود که پلاتین به صورت لحظه‌ای در مدار قرار می‌گیرد.

در بسیاری از موتورهای مورد استفاده در صنعت، به دلیل بالا بودن فشار اولیه راه‌اندازی موتور، به یک سیم‌پیچ راه‌انداز نیاز است که تنها در چند ثانیه راه‌اندازی وارد مدار شود و جریان لازم برای راه‌اندازی موتور را تأمین کند. دلیل این امر آن است که اگر مثلاً قرار بود با تنها یک سیم‌پیچ جریان راه‌اندازی را تأمین کنیم، اندازه موتورها باید بسیار بزرگ‌تر از چیزی می‌شد که الآن می‌بینیم.

موتور های تکفازی که دو دور دارند، بدون در نظر گرفتن سرعت تند یا کند اعمالی کاربر با کلید، ابتدا با دور تند راه‌اندازی می‌شوند. سپس بعد آنکه موتور به ۷۵% سرعت نامی رسید، سیم‌پیچ دور انتخاب شده وارد مدار می‌شود. این کار را کلید گریز از مرکز با صفحه پلاتین موتور کولر انجام می‌دهد. این نکته را در سربندی موتور کولر باید در نظر داشت.

کلید گریز از مرکز موتور کولر

روی درپوش جلو که با روتور در ارتباط است، کلید گریز از مرکز قرار دارد. در واقع، این کلید به پلاتین فرمان می‌دهد تا عملکردی را که از آن انتظار داریم، انجام دهد. عملکرد کلید گریز از مرکز مکانیکی است. تصویر زیر، کلید گریز از مرکز را به خوبی نشان می‌دهد.

همان‌طور که می‌بینیم، کلید گریز از مرکز روی انتهای شفت روتور وصل شده است و احتمال خراب شدن آن در حالت کلی اندک است. اما کمی روغنکاری هنگام راه اندازی کمک می کند. پلاتین دور کند نیز در محل اتصال سیم‌ها به موتور قرار می گیرد. به بیان دیگر فیبر پلاتین‌دار موتور کولر آبی در انتهای موتور بعد از کلید گریز از مرکز نصب می‌شود و سیم‌های دور تند، کند و مشترک برق از بیرون به آن متصل می‌شوند.

نحوه سربندی موتور کولر

در بخش‌های قبل به سربندی موتور کولر اشاره کردیم. برای سربندی موتور کولر آبی دو سرعته، معمولاً سه اتصال اصلی دور تند (High)، دور کند (Low) و مشترک (Common) وجود دارد. گاهی اوقات برچسب‌گذاری واضح است و با “H” برای High و “L” برای Low و “C” برای مشترک مشخص می‌شود.

در سایر مواقع High و Low شاید مبهم باشد. در این صورت، به شماتیک کنار موتور نگاه کنید تا ببینید کدام High و کدام Low است. همان‌طور که می‌بینیم، در علائم سربندی موتور کولر با حروف انگلیسی A و B‌ و C مشخص شده است.